تعريف امانت‌داري
امانت‌داري يكي از خصلت‌‌هاي بسيار مهم فردي و اجتماعي است. ضد امانت، خيانت مي‌شود که از نظر عقل و دين از زشت‌ترين خصايص به شمار مي‌آيد. بيشتر مواقع وقتي در ميان مردم از امانت‌‌داري سخن به ميان مي‏آيد، آن‌ها به امانت در امور مالي توجه مي‏كنند، ولي بر اساس معناي لغوي و آن‌چه در آيات و روايات آمده، امانت‌‌داري معناي وسيع و شاخه‏هاي مختلفي دارد كه هر كدام در جاي خود مهم است.

انواع امانت
امانت را مي‏توان به دو شاخه معنوي و مادي تقسيم كرد. هر كدام از اين دو نيز داراي شاخه‏هاي متعدد و آثار متناسب با خود هستند. امانت‌‏هاي معنوي شامل ايمان، قرآن، نماز و...مي‌شوند.

امانت‌‏هاي مادي نيز شامل وديعه مالي، قرض‌الحسنه، بيت‌المال، سپرده‏‌هاي گوناگون، در نزد اشخاص حقيقي و حقوقي، بانك‏ها و... مي‌شوند.

حتي يك سوزن ته گرد و يك نخ هم در نزد افراد و يا مسؤولان دولتي، يك نوع امانت است.

روش‌هاي امانت‌داري
امانت‌داري در قبال هر امانتي، متناسب با آن امانت انجام مي‌شود؛
براي مثال امانت‌داري در قبال اموال بيت‌المال براي کساني که کار دولتي انجام مي‌دهند، حفظ آن اموال و استفاده بهينه از آن‌هاست و امانت‌داري در قبال اسرار مردم ، عدم افشا و سوء استفاده نكردن از آن‌هاست. همچنين در موارد ديگر، متناسب با امانت، بايد امانت‌داري كرد.

فخررازي پس از بيان اين‌ كه معامله انسان يا با خداست يا با ساير بندگان و يا با نفس خود، اداي امانت در هر زمينه‌اي را متناسب با آن امانت مي‌داند. با توجه به اين نكته، نبايد تصور كرد امانت‌داري فقط حفظ و صيانت از يك شيء مادي كه در اختيار انسان قرار گرفته است مي‌باشد. نمي‌توان فقط استعمال، تصاحب، تلف كردن و مفقود كردن شيء امانت گذاشته شده را كه در قانون به عنوان انواع خيانت در امانت شمرده شده است، خيانت به حساب آورد؛ بلکه  امانت تمام مفاهيم اخلاقي را نيز در برمي‌گيرد.

امانت در کار و شغل
كاربرد «امانت» در زندگي عرفي و زندگي شغلي مفهومي بسيار وسيع‌تر دارد. به عنوان مثال در قرض و اجاره کردن امانت‌داري مطرح است؛ مستأجري كه جايي را اجاره مي‌كند، بايد احساس مسئوليت داشته باشد و در صورت عدم امانت‌داري، بايد  مسئوليت اخلاقي، مدني و كيفري آن را به عهده گيرد.

در هنگام کسب و کار نيز گاهي مجبور مي‌شويم کالاهايي را به امانت نزد خود نگه داريم. براي مثال مسئول حفظ و نگه‌داري از انبار يک شرکت و يا کارخانه هستيم. اما برخي پرسنل از اموال انبار سوء استفاده مي‌کنند. در اين صورت سکوت ما به منزله‌ي خيانت در امانت و همکاري با آن‌ها به شمار مي‌آيد. حتي اگر سوء استفاده کنندگان از مديران خود کارخانه باشند.

عواقب خيانت در امانت
خيانت‌ در امانت‌ پي‌‌آمدها و عواقب‌ خطرناكي‌ را در زندگي و نيز در آخرت‌، به‌ همراه‌ دارد. مانند: بي‌اعتمادي‌ و بدبيني ديگران‌، نارضايتي خداوند، کم شدن ارزش و اعتبار عمومي، از دست دادن دوستان و قطع روابط و ...

اجازه استفاده از امانت
گاهي پيش مي‌آيد که چيزي را به امانت گرفته‌ايم اما در همان زمان به چيزي شبيه آن‌چه در امانت ما است نياز پيدا مي‌کنيم. برخي افراد با خود مي‌گويند فعلا از اين چيزي که پيش من است استفاده مي‌کنم و بعد براي آن جايگزيني مي‌گذارم. بايد گفت که اين کار فقط در صورت اجازه گرفتن از صاحب امانت درست است زير اممکن است در همان فاصله و پيش از آن‌که شما جايگزيني تهيه کنيد وي بخواهد آن را پس بگيرد. حتي ممکن است جايگزيني که ما تهيه مي‌کنيم با امانتي که در اختيار داشيم متفاوت باشد و موجب نارضايتي فرد امانت‌ دهنده شود.

امانت‌داري در روايات
پيامبر اکرم (ص) مي‌فرمايند:
«كسي‌ كه‌ در دنيا به‌ امانتي‌ خيانت‌ ورزد و آن‌ را به‌ صاحبش‌ برنگرداند و آن‌گاه‌ بميرد، بر دين‌ من‌ نمرده‌ است‌ و در حالي‌ با خدا ديدار مي‌كند كه‌ بر او خشمگين‌ است‌.»

امام صادق نيز در روايتي مي‌فرمايند:
«بر‌ شما باد به‌ اداي‌ امانت‌؛ سوگند به‌ آن‌ كس‌ كه‌ محمد (ص)  را به‌ حق‌ پيامبر خويش‌ قرار داد، اگر قاتل‌ پدرم‌ حسين‌ كه‌ با آن‌ شمشيري كه پدرم‌ را شهيد كرد نزد من‌ امانت‌ مي‌سپرد (و من‌ امانت‌ او را قبول‌ مي‌كردم‌) در امانت‌اش‌ خيانت‌ نمي‌نمودم‌.» 
 

 از جمله صفات برجسته هر انسان جوینده تعالی و کمال امانت داری است . این صفت یک صفت انسانی است و جزو نخستین مصادیق حقوق اجتماعی است . این خصیصه پیش از اسلام نیز مورد احترام بوده است . همین موضوع بیانگر این است که امانت داری ملائم با طبع و سرشت آدمی است همان گونه که پیامبر اسلام ( ص )  نیز بدان متصف بوده اند . امانت داری جزو مواردی است که اسلام نیز آن را اکیداً مورد امضاء و سفارش خود قرار داده است .

قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم

همه ادیان مقدس الهی، خصوصاً اسلام درتقویت این صفت نیک توصیه های فراوان کرده اند.

1 - امانت های مادی: که آیه 283 سوره بقره به این نوع امانت اشاره دارد: «فان امن بعضکم بعضا فلیؤدالذی اؤتمن امانته » ; اگر برخی، برخی را امین دانند و به امانتی بسپارند، بایستی امانت دارنده امانت را به صاحبش برگرداند .

2 - امانت های معنوی که این خود به دودسته تقسیم می گردد: الف) امانت رسالت که آیه 107 سوره شعراء به این نوع امانت اشاره می فرماید: «انی لکم رسول امین »

3 - امانت ولایت: که آیه 72سوره احزاب به این نوع از امانات دلالت دارد و بعضی از مفسرین، امانت را در این آیه شریفه به ولایت الهی معنا کرده اند . یعنی کسانی که به این ولایت برسند، خدای متعال تدبیر امور آن ها را به دست می گیرد . و بعضی دیگر با توجه به روایات، به ولایت اهل بیت ( علیه السلام) و دوستی خاندان رسالت وعرفان مقام مقدس آن ها، معنا کرده اند .

 عبدالرحمن بن سیاسبه می گوید: هنگامی که پدرم از دنیا رفت، یکی از دوستان او به منزل ما آمد و پس از تسلیت گفتن، پرسید: آیا پدرت از مال و ثروت چیزی گذاشته؟ گفتیم: نه . کیسه ای به من داد که در آن هزار درهم بود و گفت: این پول رابگیر و در خرید و فروش، سرمایه خود قرار ده . این پول به رسم امانت در دست تو باشد . سود آن را به مصرف احتیاجات زندگی برسان و اصل پول را به من برگردان . بسیار خوشحال شدم . نزد مادرم آمده، جریان را شرح دادم . شبانگاه نزد شخصی از دوستان پدرم رفتم . او سرمایه مرا پارچه های مخصوصی خرید و مغازه ای برایم تهیه کرد . در آن جا به کسب مشغول شدم . اتفاقا خداوند سود زیادی روزی من فرمود تا این که ایام موسم حج فرا رسید . به دلم افتاد امسال به زیارت خانه خدا بروم . پیش مادرم رفتم و قصد خود را به او گفتم . او گفت: اگر چنین خیالی داری، اول امانت آن مرد را رد کن و پول او را بده و بعد برو . من چنین کردم . پس از آن به مکه رفتم . در باز گشت، خدمت حضرت صادق ( علیه السلام) در مدینه رسیدم و عرض کردم: فدایت شوم! من عبدالرحمن پسر سیابه هستم . از پدرم پرسید . گفتم: چیزی به جا نگذاشته . سؤال کرد: پس چطور به حج رفتی؟ من داستان رفیق پدرم و هزار درهمی که داده بود را به عرض ایشان رساندم، ولی آن حضرت اجازه نداد همه جریان را نقل کنم . در بین پرسید: آیا هزار درهم او را داده ای؟ عرض کردم: بلی، به صاحبش رد کردم . فرمود: احسنت! خوب کردی، اینک تو را وصیتی کنم . عرض کردم: بفرمایید . فرمود: بر تو باد به راستگویی و رد امانت که اگر چنین کنی، در اموال مردم شریک خواهی شد . این سخن را که گفت، انگشتان مبارک خویش را درهم داخل نموده و فرمود: این چنین شریک آن ها می شوی . من دستور آن جانب را مراعات نموده و عمل کردم . وضع مالی ام به جایی رسید که زکات یک سال من سه صدهزار درهم می شد .

از این داستان و واقعه تاریخی نتیجه گرفته می شود که صداقت، راستگویی و امانتداری، نه تنها منافاتی با کاسبی ندارد، بلکه روزی انسان را افزون می کند

از خصلت های بسیار زیبا و پسندیده، امانتداری و بازگرداندن بموقع و همراه با حفظ سلامت امانت است. معمولاً انسان درزندگی به انسان های امین نیازمند می شود، تا مال، وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آنها به امانت بسپارد. امانت گذاری ناشی از اعتماد به امانت گیرنده است. حفظ امانت دیگران، مراعات اعتماد آنها و احترام بهاحساسات پاک انسانی است.
امانت و امانتداری از موضوعاتی است که درفرهنگ دینی بسیار مورد تاکید است؛ در قرآن کریم در آیات متعددی بهرعایت امانت توصیه شده است؛ از جمله در سوره نساء آیه 58):«ان اللهیامرکم ان تودوا الامانت الی اهلها » (خداوند به شما فرمان می‌دهدکه امانت‌ها را به اهلش برگردانید

 خداوند سبحان در قرآن رعایت امانت را یکی از صفات مؤمنان دانستهو می فرماید: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْراعُونَ» مؤمنان کسانی هستند که امانتها و پیمان خویش را رعایت میکنند.

 امانتداری اگر در جامعه گسترش یابد، سایه رحمت «دیگر دوستی را» بر سر مردم می گستراند و پیوند میان افراد اجتماع را محکمتر می کند.

·        پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: «لا تزال امتی بخیرمالم یتخاونوا و ادوا الامانة» امت من همیشه در خیر و سلامت است تازمانی که به یکدیگر خیانت نورزند و ادای امانت کنند.

 در اسلام به همان اندازه که امانتداری،شریف و ارجمند است، خیانت در امانت، نکوهیده و زشت است و در ردیف گناهان کبیره جا گرفته است.